Stærri og smærri ríki innan ESB

Andstæðingum aðildar Íslands að ESB hefur verið gjarnt að hamra á meintum hagsmunaárekstrum stærri ríkja innan sambandsins og minni ríkja, þar sem hinir fyrrnefndu eiga að ráðskast með þá síðarnefndu í flest öllum tilvikum. Þessi tálbeita reynist við frekari skoðun hafa jafnlítið á bak við sig og flestar þeirra staðlausu upphrópana sem beitt er gegn hugmyndinni um hugsanlegar aðildarviðræður Íslendinga við Evrópusambandið. Í sömu andrá er ætíð rætt um að áhrif smærri ríkja innan ESB fari minnkandi. Sú staðhæfing stenst einnig tæplega nánari skoðun.

Áhrif smærri ríkja frekar að aukast
Þetta er rifjað upp vegna heimsóknar Jari Vilén til Íslands fyrr í vikunni, en hann er utanríkisviðskiptaráðherra Finnlands og fer einnig með Evrópumál í finnsku ríkisstjórninni. Hann kvartar ekki undan áhrifaleysi smærri ríkja innan ESB. Þvert á móti heldur hann því fram að áhrif smærri ríkjanna innan ESB (Finnland er í hópi þeirra) séu sífellt að aukast. Engin ástæða er til þess að rengja þessa fullyrðingu hans enda hlýtur það meðal annars að vera hlutverk ráðherrans að gæta þess að ekki sé gengið á rétt þjóðar sinnar til aðkomu að ákvarðanatökum innan ESB.

Þar að auki má færa ýmis rök fyrir auknum áhrifum smærri ríkja innan stækkaðs ESB framtíðarinnar. Sé gengið út frá því að Nice-sáttmálinn verði samþykktur mun hlutur stærri ríkja í stækkuðu ESB t.a.m. minnka innan stofnana sambandsins frá því sem nú er. Atkvæðavægi stærri ríkjanna í Ráðherraráðinu fer þannig væntanlega úr rúmum 55% í rúm 49% eftir stækkun. Svipaða sögu má segja um Evrópuþingið, þar sem pólitískar flokkslínur ráða reyndar meiru en þjóðerni um hvernig þingmenn skipa sér í hópa. Framtíðarskipan Framkvæmdastjórnarinnar er óskrifaðra blað. Þar er þó engin ástæða til að halda að niðurstaðan verði smærri ríkjum frekar í óhag enda er lokasamkomulagið háð samþykki allra aðildarríkjanna, stórra sem smárra.

Átök sem ekki eiga sér stað
Að vísu er í raun engin ástæða til að vera að karpa um samanburð á áhrifum smærri og stærri ríkja innan ESB. Ástæðan er sú að það er ekki um neina hagsmunabaráttu milli þessara afla að ræða, og hefur aldrei verið þegar til sjálfra kastanna hefur komið. Hagsmunir ríkja innan ESB fara að sjálfsögðu í aðalatriðum eftir einstökum málefnum en ekki eftir íbúatölu. Þar má benda á að aldrei nokkurn tíma í allri sögu ESB hafa stærri ríkin og smærri aðildarríkin myndað „blokk“, hvor fylkingin gegn hinni. Efist menn má benda á blákaldar staðreyndir þessu til staðfestingar, sem m.a. birtust í fræðilegri úttekt á smærri ríkjum innan ESB fyrir fáeinum misserum (sjá tilvitnun neðanmáls).

Átök smærri og stærri ríkja eru því stórlega ofmetin klofningslína í samskiptum ríkja, innan ESB, sem og annars staðar. Hræðsla við einhverja fyrirframtapaða málefnabaráttu við stórveldi Evrópu eru því ómerk rök og hræðsluáróður sem ekki ættu að fæla Íslendinga frá því að velta aðild að ESB alvarlega fyrir sér.

Vitnað er til eftirfarandi úttektar í greininni:Manners, Ian. 2000. „Small States and the Internal Balance and the European Union: Institutional Issues.” Enlarging the European Union. The Way Forward, bls. 123-135. Ritstj. Jackie Gower og John Redmond. Ashgate, Aldershot. (Ritið má nálgast á Þjóðarbókhlöðunni og á Borgarbókasafninu.)


Birtist á Pólitík.is 9. ágúst 2002.